Ադրբեջանցի իրավապաշտպան ու պատմաբան Արիֆ Յունուսովը անդրադարձել է հայ-ադրբեջանական հուլիսյան մարտերին։ Նա համոզված է, որ այսուհետ մենք ունենք երկու ռազմաճակատ՝ Ղարաբաղում եւ Հայաստանի ու Ադրբեջանի սահմանին, եւ դրանք չի կարելի տարանջատել։
Ո՞րն է Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանին իրավիճակի հուլիսյան սրման առանձնահատկությունը։
Մինչ այս իրադարձությունները հիմնական մարտերն ու բախումներն ընթանում էին ղարաբաղյան ճակատում։ Այնտեղի մարտերն ու լարվածությունը միշտ են գրավել համընդհանուր ուշադրությունը, վերջին անգամ 2016-ի ապրիլյան քառօրյա մարտերի ժամանակ էր։ Բայց այս հուլիսյան իրադարձությունները ցույց տվեցին, որ ղարաբաղյան ճակատը ռազմական կարեւորագույն թատերաբեմ է, բայց միակը չէ։ Այո, երկու ժողովուրդների միջեւ հակամարտությունը գլխավորապես Ղարաբաղի համար է, բայց ռազմաճակատի գիծն ավելի լայն է, այն նաեւ Հայաստանի ու Ադրբեջանի սահմանն է ներառում։ Տարբերությունն այն է, որ ղարաբաղյան ռազմաճակատի գիծը պարզորոշ է, այնտեղ կողմերի դիրքերը հստակ գծագրված են։ Հայ-ադրբեջանական սահմանին իրավիճակը քանիցս ավելի բարդ է. ԽՍՀՄ փլուզումից հետո այդպես էլ սահմանագծում եւ սահմանազատում չի կատարվել ։ Ըստ էության, սահմանը կա քարտեզի վրա, իսկ գործնականում կողմերից յուրաքանչյուրը վերահսկում է այս կամ այն բարձրունքը եւ հարակից տարածքները։ Նման իրավիճակ է նաեւ ադրբեջանա-վրացական սահմանին, ինչը պարբերաբար նույնպես բարդացումների ու հակամարտությունների պատճառ է դառնում։ Մինչդեռ սա սահման է երկու բարեկամ երկրների միջեւ, որոնց ղեկավարները միշտ հայտարարում են ռազմավարական համագործակցության մասին։ Էլ ինչ ասենք այն երկրների միջեւ սահմանային դրության մասին, որոնք երեք տասնամյակ չհայտարարված պատերազմական վիճակում են։
Իհարկե, այդ երեք տասնամյակների ընթացքում հայ-ադրբեջանական սահմանին նույնպես պարբերաբար ընդհարումներ ու միջադեպեր են եղել։ Կամ էլ խաղաղ բնակիչներից են մոլորվել ու հայտնվել մյուս կողմում, իսկ հետո Կարմիր խաչի օգնությամբ նրանց հաջողվել է վերադարձնել տուն։ Այս թեժացման նախօրեին ադրբեջանական սահմանապահները Նախիջեւանի ԱՀ–ի սահմանին ձերբակալեցին Նարեկ Սարդարյանին, որն անկասկած մոլորվել էր եւ հայտնվել ադրբեջանցիների կողմից վերահսկվող կողմում։
Քիչ չեն եղել նաեւ դեպքերը, երբ հայ-ադրբեջանական սահմանը ռազմական գործողությունների վայր է դարձել, երբ կողմերից յուրաքանչյուրը փորձել է բարելավել իր դիրքերը, ձեռք բերել այս կամ այն բարձունքը կամ դիրքը։ 2012 թ. ամռանը հենց այս հուլիսյան բախումների վայրում ու Ադրբեջանի Ղազախի շրջանի գոտում ծանր մարտեր ընթացան, երկու կողմերն էլ էական կորուստներ ունեցան, երկու կողմից էլ տասնյակ զինվորականներ ու խաղաղ բնակիչներ զոհվեցին, վիրավորվեցին։ 2018 թ. մայիսին մարտեր ընթացան Նախիջեւանի ԱՀ-ում։ Արդյունքում Ադրբեջանի հսկողության տակ անցան Գյուննութ գյուղն ու հարակից չորս բարձունքները, ընդհանուր առմամբ՝ մոտավորապես 110 քառակուսի կիլոմետր։ Հայկական կողմն այն ժամանակ պնդում էր, թե իրականում խոսքը չեզոք գոտու մասին է եղել։
Բայց հայ-ադրբեջանական սահմանի բոլոր այս իրադարձությունները երկար ժամանակ ղարաբաղյան ռազմաճակատի ստվերում են մնացել։ Հիմա իրավիճակն արմատապես փոխվել է. հուլիսյան այս դեպքերը հստակ ցույց տվեցին, որ այսուհետ մենք պետք է խոսենք երկու ռազմաճակատով (Ղարաբաում եւ Հայաստան-Ադրբեջան սահմանագծով) հայ-ադրբեջանական հակամարտության մասին։ Երկու ճակատները սերտորեն փոխկապված են, եւ դրանք չի կարելի տարաջատել։
Ի՞նչը դարձավ իրավիճակի այս անգամվա սրման պատճառը։ Ադրբեջանի եւ Հայաստանի համար չոր մնացորդի առումով՝ համաճարակի եւ ածանցյալ այլ խնդիրների փուլում կողմերից ո՞ր մեկին էր ձեռնտու սրացումը։
Իրավիճակի սրումից հետո ծագեցին դավադրապաշտական բազմաթիվ վարկածներ դրա ծագման պատճառների, այս կամ այն, ներառյալ նաեւ՝ արտաքին ուժերի դերակատարման մասին։ Գերակշռողը Ռուսաստանի ու Թուրքիայի, նաեւ՝ նավթատարի դերի մասին վարկածներն են։ Կարծում եմ, որ իրականում իրավիճակն ավելի բարդ է։
2018 թ. սկզբի դրությամբ Ի. Ալիեւի եւ Ս. Սարգսյանի փոխհարաբերությունները շատ վատացան։ Այդ ժամանակահատվածում Ալիեւն է’լ ավելի սաստկացրեց առանց այդ էլ կոշտ ռազմական հռետորաբանությունը եւ անգամ հայտարարեց պատերազմով Ադրբեջանին ոչ միայն Ղարաբաղը, այլեւ Երեւանը վերադարձնելու մասին։ Ն. Փաշինյանի իշխանության գալն Ադրբեջանում շատերի մոտ պատրանք ստեղծեց, թե բանակցային գործընթացում լուրջ փոփոխությունների հնարավորություն է ստեղծվել։ Չէ՞ որ Փաշինյանը ժողովրդավար ու արեւմտամետ գործչի իմիջ ուներ։ Թե որքա՞ն էր դա համապատասխանում իրականությանն այլ հարց է, բայց Ադրբեջանում այդ ժամանակ հենց այս կարգի կարծիքներ էին գերակշռում։ Համենայնդեպս 2018 թ. Բաքվում գերադասեցին չգնալ իրավիճակի սրման, Հայաստանում իշխանափոխությունն օգտագործել սեփական շահերին ներդաշնակ, սպասողական դիրք բռնել։
Բայց սթափեցումը շատ արագ վրա հասավ։ Գործնականում պարզվեց, որ Փաշինյանն ավելի կոշտ եւ արմատական էր Ս. Սարգսյանից։ Փաշինյանը հայտարարեց բանակցությունների ձեւաչափը փոխելու եւ ԵԱՀԿ ՄԽ-ի՝ մինչ այդ նախապատրաստած ամեն ինչից հրաժարվելու իր մտադրության մասին։ Բայց գլխավոր հարվածը նա հասցրեց 2019 թ. օգոստոսին, երբ միանշանակ հայտարարեց, որ Ղարաբաղը Հայաստանի մասն է։ Ադրբեջանում այդ հայտարարությունն ընկալվեց որպես պատերազմի կոչ։ Որովհետեւ, եթե Ղարաբաղը Հայաստանի մաս է, ապա ինչի՞ մասին պետք է Ադրբեջանը բանակցի։ Կապիտուլյացիայի եւ Ադրբեջանի տարածքների բռնազավթումն իրավաբանորեն ձեւակերպելու՞ մասին։ Հենց այսպես ընկալվեց Փաշինյանի այդ՝ հաստատ չմտածված եւ ակնհայտ պոպուլիստական հայտարարությունը։ Ինչպիսին որ մինչ այդ Երեւանի մասին Ալիեւի հայտարարությունն էր։ Ալիեւն ընդհանրապես Փաշինյանի հայտարարությունը որպես իրեն հասցված ապտակ ընկալեց։
Եվ այդ ամենը տեղի էր ունենում Մինսկի խմբի լիակատար անգործության պայմաններում։ Ադրբեջանում դրանից առաջ էլ մեծ դժգոհություն կար բանակցային գործընթացի արդյունքների բացակայությունից։ Իսկ հիմա սկսեցին խոսել բանակցությունների լիակատար տապալման ու պատերազմ սկսելու անհրաժեշտության մասին։
Իրավիճակը սկսեց շատ արագ թեժանալ։ Ակնհայտ էր, որ երկու կողմերն անզիջում դիրքեր են գրավել։ Օդում զգացվեց պատերազմի հոտը, մամուլում անգամ հայտնվում էին լայնամասշտաբ ռազմական գործողությունները սկսելու հնարավոր ժամկետները։
Համաճարակը հետաձգեց լարվածության հետագա աճը։ Բայց միայն առժամանակ։ Կայծ էր պակասում բռնկման համար։ Եվ այդ կայծը սահմանին տեղի ունեցած պատահականությունը դարձավ։
Հուլիսի 12-ին ամեն ինչ, իրոք, ինքնաբերաբար կատարվեց, եւ դա կապված էր սահմանի դեմարկացիայի բացակայության հետ։ Կրկնում եմ, պայթյունն անխուսափելի էր Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջեւ եղած լարվածության պայմաններում։ Միեւնույն ժամանակ այն, որ մարտերը տեղային բնույթի էին եւ հայ-ադրբեջանական դիմակայության այլ հատվածներ, առաջին հերթին ղարաբաղյան ռազմաճակատ չտեղափոխվեցին, վկայում է, որ կողմերը, հատկապես Ադրբեջանն անակնկալի էին եկել եւ առայժմ մեծ պատերազմի պատրաստ չեն։ Այո, կողմերը, եւ հատկապես Ադրբեջանը նախընտրեցին օգտագործել սահմանային տեղային մարտերը քարոզչական պատերազմում եւ ներկայացնել դրանք որպես հաղթանակ։ Բայց մենք պետք է հստակ հասկանանք, որ սահմանին մարտերը նոր, անհամեմատ ավելի մասշտաբային պատերազմի նախերգանքն են։ Եվ այն անխուսափելի է, եթե, իհարկե, իրենց խոսքը չասեն համաշխարհային ու տարածաշրջանային խաղացողները, առաջին հերթին՝ Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ն, ԵՄ-ն, եւ եթե երկու երկրների ղեկավարների գիտակցությունը գերակա չդառնա։
«Ալիեւը երկու անգամ է դիմել Պուտինին (հուլիսի 14-ին եւ 16-ին), արդյունքում սահմանին հաստատվեց հրադարար ու հարաբերական անդորր»։
Այս օրերին Նիկոլ Փաշինյանը ներկայացրեց ապագա հնարավոր բանակցությունների վերաբերյալ իր դիրքորոշումը եւ ընդգծեց, որ դրանց արդյունավետության համար ադրբեջանական կողմը պետք է հրաժարվի ռազմական հռետորաբանությունից, ռազմաճակատում սրման փորձերից եւ համաձայնություն տա բանակցություններին ԼՂՀ–ի մասնակցությանը։ Այս դրույթներից որո՞նք կարող են ընդունվել։
Երբ մարտական գործողությունները ժամանակավոր են դադարեցված եւ կարող են շատ հեշտորեն վերսկսվել, պետք է ընդհանրապես հրաժարվել որեւէ արմատական հայտարարությունից ու պահանջներից։ Հիմա կարեւորը հայ-ադրբեջանական ռազմաճակատի բոլոր հատվածներում կայուն հրադադարի հասնելն է։ Ամենուրեք՝ ղարաբաղյան ուղղությունում եւ հայ-ադրբեջանական սահմանին։ Այնուհետեւ պետք է նստել բանակցային սեղանի շուրջ, ընդ որում՝ առանց որեւէ մեկին ուղղված նախապայմանի, թե ինչպիսի՞ վարք է պետք ունենալ, ինչի՞ մասին է պետք խոսել բանակցությունների ժամանակ։ Այդ բոլոր հարցերը պետք է լուծվեն հընթացս, եւ վստահության քաղաքական մթնոլորտի առկայության պայմաններում։ Եթե ավելի հանդարտ տարիներին, երբ ռազմաճակատում ու սահմանին հարաբերական անդորր կար, եւ բանակցություններ էին ընթանում, Ադրբեջանը չէր ընդունում ղարաբաղյան կողմի մասնակցությունը, որտեղի՞ց այդ համոզվածությունը, թե համաձայնություն կլինի, այն էլ՝ նման սրումից հետո։ Ցավոք, այսօր Ն. Փաշինյանն ու հատկապես Ի. Ալիեւն իրենց պահում են ոչ թե պատասխանատու պետական այրերի, այլ բակում տաքարյուն տղաների նման, որոնք խոսքեր են նետում առանց հետեւանքների մասին մտածելու։
Կարծիք կա, որ իրավիճակը կարող է հասնել լայնամասշտաբ պատերազմի, երբ տարածաշրջանային կարեւոր դերակատարները ճանաչեն ու ընդունեն Ադրբեջանի պատերազմելու իրավունքը։ Ի՞նչ նշանակություն ունեցան Ռուսաստանի, համանախագահ այլ երկրների, Թուրքիայի ու Իրանի արձագանքներն այս անգամ։
Անկասկած, այս անգամվա սրումը մեծապես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի անգործության հետեւանքն է։ Չէ՞ որ բանակցություններն այս կառույցի հովանու ներքո են ընթանում, մինչդեռ ՄԽ-ն, փաստորեն, 2017 թվականից այս ամենից ինքնակամ մի կողմ քաշվեց։ Նույնիսկ այս անգամ ՄԽ-ը հայտարարություն արեց հուլիսի 24-ին, երբ հիմնական մարտերը դադարել էին։ Թույլ էին նաեւ ԱՄՆ-ի ու ԵՄ-ի արձագանքները։ Բազմաթիվ պատճառներով Իրանն էլ իրեն չդրսեւորեց, ու այսօր չէր էլ կարող այլ բան անել, քան հայտարարելը, թե պատրաստ է օգնել հակամարտող կողմերին։ Թուրքիան ինչպես միշտ Հայաստանի հասցեին միանգամից կոշտ հայտարարություն արեց եւ հերթական անգամ հստակ ցույց տվեց, որ եղբայրական Ադրբեջանի կողմից է։ Միայն Ռուսաստանն ավելի ակտիվ դերակատարություն ունեցավ։ Եվ դա հասկանալի է. Հայաստանը Ռուսաստանի հետ շատ թելերով է կապված, եթե չասենք, որ երկու երկրները ՀԱՊԿ անդամներ են։ Միեւնույն ժամանակ, Ռուսաստանի ղեկավարությունը բավական լավ հարաբերություններ ունի պաշտոնական Բաքվի հետ։ Ըստ էության, ինչպես 2016թ. ապրիլին էր, հիմա էլ հենց Ռուսաստանն ունեցավ գլխավոր դերակատարությունը ռազմական գործողությունները դադարեցնելու հարցում։ Ալիեւը երկու անգամ է դիմել Պուտինին (հուլիսի 14-ին եւ 16-ին), եւ արդյունքում սահմանին հրադադար ու հարաբերական անդորր հաստատվեց։ Ռուսաստանը մեկ անգամ էլ ցույց տվեց, որ մյուս առաջատար դերակատարների՝ ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի անգործության պայմաններում հենց ինքն է գլխավոր դերակատարը։ Ռուսաստանը նաեւ շահեց իր մասնակցության շնորհիվ. հուլիսի 17-ին Ադրբեջանն անսպասելիորեն վերականգնեց Բաքու-Նովոռոսիյսկ նավթատարով դեպի Եվրոպա արտահանումը, ինչն էլի անսպասելիորեն Ալիեւի հրամանով դադարեցվել էր 7 ամիս առաջ։
Հայաստանում պաշտոնական եւ հանրային մակարդակով նորից դժգոհություն հնչեց Ադրբեջանին զենք մատակարարող երկրների հասցեին։ Կարծես սկանդալ է հասունանում Ադրբեջանի եւ Սերբիայի, Վրաստանի միջեւ, որոնց հասցեին Ադրբեջանը նույն բովանդակության դժգոհություն հնչեցրեց։ Ձեր մեկնաբանությունը։
Ադրբեջանի եւ Սերբիայի, եւ հատկապես Վրաստանի հետ կապված սկանդալը ժամանակավոր է, եւ ավելի շատ Ալիեւի կողմից մեղավորներ փնտրելու գործընթաց է հիշեցնում։ Չէ՞ որ մարտերի ընթացքում Ադրբեջանը զգայուն կորուստներ կրեց, հակամարտության պատմության մեջ առաջին անգամ զոհվեց ՊՆ բարձրաստիճան սպա, գեներալ-մայոր Փոլադ Խաշիմովը։ Եվ այդ ամենն ընդամենը մեկ բարձունքի՝ Ղարագայի (հայերը Ղարադաշ են ասում) պատճառով։ Արդյունքն այն էր, որ բարձունքն անցավ Ադրբեջանի հսկողության տակ, բայց Ռուսաստանի շնորհիվ։ Դրանից հետո հայկական կողմն անսպասելիորեն հայտարարեց, թե իբրեւ բարձունքը երբեւէ հայերի ձեռքում չի էլ եղել։ Մի խոսքով, ներքին լսարանների համար Ալիեւին քավության նոխազներ են պետք։ Եվ նրանք գտնվեցին, սկզբում՝ ի դեմս «ոչ կառուցողական ընդդիմության», որին Ալիեւը միանգամից անվանեց «5-րդ շարասյուն» եւ մեղադրեց երկրում պետական հեղաշրջման փորձի համար։ Եվ հիմա ընդդիմադիրները համատարած ձերբակալվում են։ Իսկ արտաքին միջավայրում հնչեցին մեղադրանքներ Վրաստանի հասցեին, որը փոխանակ Ադրբեջանին միանշանակ սատարելու, բռնեց ավանդական չեզոքության դիրքը։ Նաեւ Սերբիայի հասցեին եղան մեղադրանքներ, որը մինչ այդ միշտ է հանդես եկել Ադրբեջանի, նրա տարածքային ամբողջականության դիրքից։ Բայց չեմ կարծում, թե այս ամենը լուրջ հետեւանքներ կունենան Սերբիայի եւ հատկապես Վրաստանի հետ Ադրբեջանի փոխհարաբերությունների համար։
Ձեր պնդումները հուլիսյան սրման ժամանակ Ռուսաստանի՝ Ադրբեջանին ցուցաբերած օգնության, Ղարադաշ/Ղարագայի մասին սեփական վերլուծությա՞ն արդյունք են, թե՞…
Թե …Այն օրերին տարբեր ալիքներով տարբեր տեղեկություններ էի ստանում (հիմնականում բաց աղբյուրներից, բայց հաճախ նաեւ՝ կոնֆիդենցիալ) մարտերի եւ բանակցությունների մասին։ Բաքվից, Երեւանից ու Մոսկվայից ստացվող բաց եւ մասնավոր բնույթի այդ տվյալները համադրելով էլ արել եմ իմ եզրակացությունները։
Այս ընթացքում տարբեր երկրներում հայ–ադրբեջանական անմիջական բախումների մասին։ Ինչի՞ կարող են դրանք հանգեցնել։ Ռուսաստանում, օրինակ, ադրբեջանական համայնքը հայկական ապրանքների դեմ «ծիրանային պատերազմ» էր վարում, բախումներ եղան Մոսկվայում, ցույցեր անող հայերի եւ ադրբեջանցիների միջեւ բախումներ եղան Եվրոպայի ու ԱՄՆ քաղաքներում։
Սա հուլիսյան սրման եւս մեկ հետեւանքն ու առանձնահատկությունն է։ Դրանք ցույց տվեցին, որ բացի Կովկասում ռազմական թատերաբեմից պետք է խոսել այն մասին, որ հայ-ադրբեջանական հակամարտությունը սկսեց համաշխարհային բնույթ ստանալ։ Այսինքն՝ դուրս եկավ իր տարածաշրջանից։ Այո, նախկինում եղել են նման բախումներ, հիմնականում՝ Ռուսաստանում։ Իսկ հիմա մենք տեսնում ենք, թե ինչպես գործնականում աշխարհի բոլոր երկրներում, որտեղ կան հայկական եւ ադրբեջանական համայնքներ, եղան ցույցեր ու հանրահավաքներ, որոնք մի շարք դեպքերում հանգեցրին լուրջ բախուների։ Սա շատ վտանգավոր ախտանիշ է, եւ եթե ժամանակին չհանգցնենք սփյուռքում բռնության այս ալիքը, ապա բախումները կարող են զանգվածային ու ծանր բնույթ ստանալ։ Ուրախալի է, որ այսօր երկու համայնքներում քիչ չեն այնպիսի մարդիկ, որոնք հասկանում են այդ բախումների վտանգը։ Եվ հուլիսի 24-ին սոցցանցերում հայտնվեց համատեղ մի փաստաթուղթ, որը դատապարտում է բռնության փաստերը եւ կոչ է անում «սփյուռքի համայնքներին մասնակցել խաղաղ գործընթացներին, հարգել մյուսների՝ նույնն անելու իրավունքը, մերժել բռնությունը, չկորցնել մարդկային դիմագիծը եւ բացառել խտրականությունը»։ Հուլիսի 26-ի առավոտվա դրությամբ այդ փաստաթուղթը ստորագրել էին 100 հայեր ու ադրբեջանցիներ։ Եվ սա մեզ ապագայում նման փաստեր թույլ չտալու հույս է տալիս։
«Կասկած չունեմ, որ Ռուսաստանում իրավիճակը սրվեց Բաքվի հրահանգով»։
Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այն պնդումներին, թե հաշվի առնելով հայկական սփյուռքի համեմատ ադրբեջանականի պակաս կազմակերպվածությունը, այդ գործընթացները Բաքվից էին կառավարվում։
Անկասկած, դրա մեջ ճշմարտության մասնաբաժին կա։ Հատկապես, երբ խոսքը ռուսաստանաբնակ ադրբեջանցի գործարարների մասին է (Նիսանով, Իլիեւ, Յաղուբով եւ այլք)։ Նրանք տարիներ շարունակ հանգիստ առեւտուր են արել հայերի հետ՝ ոչ մի կերպ չցուցադրելով իրենց հայրենասիրությունը։ Եվ հանկարծ այս հուլիսյան օրերին նրանք դարձան սուպերհայրենասերներից ավելի հայրենասեր, եւ Հռոմի պապից ավելի կաթոլիկ։ Սա, իհարկե, հենց այնպես չէ եւ մեծ կասկածներ է առաջացնում։ Ընդհանրապես, ադրբեջանցիների ռուսաստանյան համայնքը մեր իշխանությունների ուժեղ ազդեցության եւ հսկողության տակ է։ Նրանցից ցանկացած մեկին ռուսաստանյան իրավապահ մարմինների օգնությամբ մեր իշխանությունները կարող են ձերբակալել եւ վերադարձնել հայրենիք հետագա պատիժը կրելու համար։ Այդ պատճառով անհնար է պատկերացնել ադրբեջանցիների հանրահավաքը Ռուսաստանում «Կորչի Ալիեւի բռնապետությունը» կոչով։ Այս հիմքով, կասկած չունեմ, որ Ռուսաստանում իրավիճակը սրվեց Բաքվի հրահանգով։
Իսկ Արեւմուտքում ադրբեջանական համայնքների հետ կապված իրավիճակը սկզբունքորեն այլ է։ Այդ երկրներում գերակշռում են ընդդիմադիր ադրբեջանցիները, որոնք վերջին տարիներին հաճախ են դուրս գալիս եվրոպական երկրների փողոցներ, նաեւ՝ սեփական դեսպանատան դիմաց Ալիեւի ռեպրեսիվ քաղաքականության դեմ պաստառներով։ Բայց հուլիսյան մարտերը ցույց տվեցին, որ հասունացել է մի սերունդ, որը չունի հայերի հետ համատեղ բնակության ու շփման փորձառություն, որը հայրենասեր է, եւ որի համար չկա ղարաբաղյան խնդիր, այլ կա հայ-ադրբեջանական պատերազմ, որը տանուլ է տվել ավագ սերունդը։ Երիտասարդները պատերազմի միջով չեն անցել, եւ նրանց շատ են զայրացնում քսանհինգամյա անպտուղ բանակցությունները։ Նրանց մեջ կա կուտակված հսկա բացասական էներգիա սեփական իշխանությունների եւ միաժամանակ հայերի դեմ, որոնք նրանց համար ագրեսոր են։ Նրանցից շատերն, իրոք, հայրենասերներ են, եւ սա շատ կարեւոր պահ է։ Այսպիսի երիտասարդներին հաճախ որեւէ կերպ ուղղորդելու կարիք էլ չկա, իրենց բնակության երկրների հայերի հետ փոխհարաբերություններում նրանք ունակ են ինքնուրույնություն դրսեւորելուն։ Իհարկե, նույնը կարելի է ասել նաեւ հայերի նոր սերունդների մասին։ Նրանք նույնպես չունեն ադրբեջանցիների հետ համատեղ բնակության ու շփման փորձ։ Բայց հիմա խոսքն Արեւմուտքում ադրբեջանական սփյուռքի մասին է։ Եվ հիմա նրանք երկվության մեջ են. հայրենիքում հուլիսյան մարտերն ու զորակցումը շատերին փողոց դուրս բերեց պաշտպանելու դեսպանատները հայերի ցույցերից ու պիկետներից։ Եվ սա արեւմտյան սփյուռքի ադրբեջանցիների համար ոչ հաճելի բան է։ Քանի որ նրանց համար դեսպանատները այն բռնապետական ռեժիմի խորհրդանիշն են, ինչի դեմ նրանք պայքարում են։
Հարցազրույցը՝ Hetq.am-ից